Het liefst willen we dat kinderen het ons vertellen als hen iets dwars zit en dat het niet tot een uitbarsting hoeft te komen. Als kinderen ouder worden, verwachten we van hen dat ze steeds beter met hun emoties kunnen omgaan en ook hun gedrag onder controle hebben. Dit gaat niet vanzelf en moeten ze echt leren. Hier gaan we nu verder op in.
Het ene kind gaat dat gemakkelijker af dan het andere. Dit hangt samen met het (aangeboren) temperament. Net als bij volwassenen, is het ene kind sneller ontvlambaar dan het andere kind. Ook wie ze als als voorbeeld hebben in hun omgeving. Hoe ga jij om met boosheid? Ben je iemand die makkelijk tot 10 kan tellen als iets niet lukt of ben je snel aan het schelden? Het is een kwestie van voordoen en hen deze vaardigheden leren hoe je met je emoties omgaat. Hierdoor kunnen ze later ook beter met moeilijke situaties omgaan. Het onderstaande 5-stappenplan helpt je hierbij.
Niet uitgedrukte emoties
zullen nooit sterven
Ze zijn levend begraven
en komen later veel
venijniger naar boven
- Sigmund Freud -
Het 5-stappenplan Grip op emoties
Stap 1 Herkennen
Emoties herkennen bij jezelf en de ander. Om dit te kunnen doen, is het voor een kind belangrijk om te weten wat emoties zijn, welke er zijn, hoe ze eruitzien en voelen. Dit gaan we nu oefenen. Download hieronder het werkblad en maak samen met je kind de opdracht.
Stap 2 Benoemen
Benoem de emoties die je bij je kind ziet en toets of dat klopt. Je wilt graag begrijpen wat er met je kind aan de hand is. Wat maakt hem zo boos of verdrietig? Vraag dan aan hem of haar "Wat is er aan de hand?" Als je met je kind over zijn gevoel wilt praten, dan is het belangrijk dat hij weet welke woorden er zijn die dat gevoel beschrijven. Zodat hij beter uit kan leggen als hij zich bijvoorbeeld een keer niet fijn voelt. Komt dat omdat hij verdrietig is, teleurgesteld is of door iets anders?
Volwassenen denken veelal dat een kind, zodra hij vloeiend kan praten, alles kan zeggen wat hij wil. Maar dat is niet zo. Tot een jaar of 10 zijn kinderen nog niet in staat om alle vragen die hen bezighouden, goed onder woorden te brengen. Maar ook, de antwoorden op vragen die wij hen stellen, kunnen ze nog niet zo goed formuleren. Het is daarom belangrijk dat de emotionele woordenschat van je kind voldoende groot is, zodat hij zijn gevoelens onder woorden kan brengen. Dit oefen je door hierover te praten en je kind voor te lezen, zodat zijn woordenschat uitgebreid wordt.
Praten over emoties van iemand anders is makkelijker dan over je eigen gevoel. Hoe kun je dat beter doen dan via een verhaal? Print het verhaal (download 1) en de mandala's (download 2) uit. Laat je kind een mandala uitkiezen die hij wil kleuren tijdens het verhaal. Dit helpt bij het luisteren naar het verhaal. Met name kinderen die prikkelhongerig is, hebben daar baat bij. Jongens zijn over het algemeen erg beweeglijk. Je kunt je kind eventueel ook bijvoorbeeld laten spelen met Lego.
Naast dat het belangrijk is dat je kind iets van emoties weet en de bijbehorende woorden kent, moet hij zich veilig voelen om zich te uiten. Praat zelf ook over je gevoel. Door de emotiethermometer te gebruiken, maak je dat wat je kind voelt, visueel. Print deze emotiethermometer (download 5) uit en maak 'm samen met je kind. Op het blad staat uitgelegd hoe hij werkt. Hang 'm in de kamer.
Stap 3 Erkennen
Erken emoties die er zijn. Kinderen kunnen nog niet zo goed communiceren als volwassenen. Door hun gedrag laten ze weten dat er iets aan de hand is. Ze willen graag gezien en gehoord worden. Gebeurt dat niet, dan kun je weerstand krijgen. Erken de emoties van je kind. Door bijvoorbeeld te zeggen als hij boos is: "Ik snap dat je boos bent. Het is ook vervelend." Verder is het belangrijk om met aandacht te luisteren. Niet om te kunnen antwoorden, maar om te begrijpen wat er is. Door oogcontact, ja te knikken of instemmend te reageren, laat je dat zien. Verder kun je kort samenvatten wat je hebt gehoord: "Dus als ik het goed begrijp, bedoel je te zeggen dat ...." Je kunt ook een gerichte vraag te stellen over het verhaal dat je kind heeft verteld, om te toetsen of je het goed hebt begrepen. Hierdoor geef je je kind het gevoel dat je hem echt gehoord hebt.
Accepteer zowel de positieve als negatieve emoties, zonder het kind het gevoel te geven dat zijn gevoelens verkeerd zijn of dat hij zich ervoor moet schamen. Veroordeel ze niet. Wat hij voelt is niet goed of fout, maar gewoon hoe het is. Door dat te erkennen, neem je het kind serieus; hij mag zijn wie hij is en hoeft zich niet aan te passen aan anderen ten koste van zichzelf om aardig gevonden te worden. Het is wel belangrijk dat hij met zijn gedrag anderen geen pijn doet. Laat je kind op een duidelijke en rustige manier weten wat je van hem verwacht en geef duidelijke grenzen aan.
Stap 4 Uiten en verwerken
Emoties uiten en verwerken. Het is goed om te praten over iets waar je bijvoorbeeld verdrietig of boos bent. Je voelt dan weer de pijn en het verdriet. Dat kan ervoor zorgen dat je boos wordt of moet huilen. Het is goed om je kind zich te laten uiten, zonder dat het anderen pijn doet of er teveel in blijft hangen. Als emoties onderdrukt worden, komen ze later alleen maar venijniger naar boven. Verder kost dit ook erg veel energie. Soms is het voor kinderen niet gemakkelijk om zich te uiten in woorden. Dit kunnen ze ook op een andere manier doen, bijvoorbeeld door te tekenen. Je kunt dan vragen stellen over de tekening. Andere mogelijkheden zijn krassen, schilderen, kleien, zingen, dansen, stampen en hardlopen.
Stap 5 Beïnvloeden
Goed omgaan met emoties, is belangrijk voor hoe je je voelt. Als je emoties onderdrukt, komen ze vroeg of laat tevoorschijn. Als kinderen beter gaan benoemen wat ze beleven, krijgen ze steeds meer grip op hun lichaam. Het is belangrijk voor alle kinderen om prikkels bewuster te registreren en daar een antwoord op leren geven. Dus bijvoorbeeld: Wat is het hier druk. Ik ga even naar buiten. Wat is er veel lawaai. Ik vraag of ze wat zachter doen. Als je kind boos of verdrietig is, nodig hem uit je te vertellen over zijn gevoel. Forceer niets, als hij dit niet wil. Laat hem weten dat hij zelf bepaalt of en wanneer hij wat wil vertellen. Door het verhaal te vertellen, beleeft het kind zijn emoties nog een keer. Dat kan ervoor zorgen dat je kind er liever niet over praat. Tot slot: vertel je kind regelmatig dat je trots op hem bent en van hem houdt, ook al is hij weleens boos. En laat het hem ook voelen door bijvoorbeeld een knuffel. Doe wat goed voor jou voelt.
Voor een kind is het fijn om te weten dat als je een bepaald gevoel hebt, dat niet wil zeggen dat dat de hele tijd zo blijft. Je kunt zelf je gevoelens beïnvloeden. We gaan dit hier oefenen:
Opstapelen en doorslikken
doe je met pannenkoeken,
niet met emoties.
Laat het er zijn,
dat lucht op.
